Άγιος Διονύσιος ο Φιλόσοφος

Οι παρούσες σελίδες του κ. Βασίλη Κραψίτη προέρχονται από την έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Παραμυθιάς

"Το Τραγούδι της Λευτεριάς"

Σκύβουμε στη συνείδηση μας και σκιρτάει μέσα μας ο ηπειρωτικός λαός, ο διδάσκαλος του γένους, ο ευεργέτης, ο τσοπάνος, ο γεωργός, ο έμπορας, ο αρματωλός, ο κλέφτης των απάτητων λημεριών, ένας λαός πού μαστόρευε τη λευτεριά του κάτω από το βλέμμα του κατακτητή, με σοφία και αντρειωσύνη, με τιμιότητα και αυταπάρνηση.

Ό ξενητεμένος ηπειρώτης στέλνει το χρήμα του για να κρατηθεί άσβηστο το ελληνικό φως. Ο αρματωλός και ο κλέφτης συνεχίζουν στα γυμνά ηπειρωτικά βουνά την παράδοση του ηρωισμού της φυλής. Ό δάσκαλος του Γένους κρατάει άσβηστη την παράδοση. Κι ο κληρικός γίνεται ο Εθνάρχης στην πορεία της θυσίας. ΄Ολοι δουλεύουν με θαυμαστή συνοχή για τον κοινό σκοπό. Και όλων τα χείλη σε στιγμές καταθλιπτικές ή γαλήνιες ψιθυρίζουν με εθνική περηφάνεια το συμβολικό τραγούδι :

Ταχεία θα πάω στα Γιάννινα στου Μπέη τα σαράγια...

Το πονεμένο αυτό τραγούδι γίνεται κεραυνός στα χείλη του Παραμυθιώτη Δεσπότη Διονυσίου του Φιλοσοφού (Σκυλόσοφου, όπως τον έλεγαν ειρωνικά οι Τούρκοι) πού το 1611 οραματιζόμενος την απελευθέρωση ολάκερης της Ηπειρωτικής γης, μπαίνει με δυο χιλιάδες περίπου αντάρτες στα Γιάννινα και ξεδιπλώνει την ελληνική σημαία έξω από το Κάστρο τους. 

 Ό Διονύ¬σιος είταν ένας κληρικός με μεγάλη μόρφωση την οποία πήρε στη Βενετία και το Πατάβιο. Δίκαιος ο τίτλος του Φιλόσοφου, μια πού σπούδασε φιλοσοφία, θεολογία, Φιλολογία και Ιατρική. Γεννημένος το 1541 στην Παραμυθιά, μόνασε στο Μοναστήρι της του Α¬γίου Δημητρίου του Διχουνίου(ανάμεσα στα χωριά Κεράσοβο και Ραδοβίζι). Το 1593 εκλέγεται Μητροπολίτης της Λάρισας. Στη νέα του έδρα ο ονειροπόλος Δεσπότης με την αλύγιστη ψυχή και την πίστη στα ε¬θνικά ιδεώδη κήρυξε τον Οκτώβριο του 1600 τη θεσσαλική επανάσταση, εναντίον του Σουλτάνου Μεχμέτ του Γ'. Μια εξέγερση με έρεισμα τον «κεφαλικό .φόρο» πού κράτησε σε συνεχείς μάχες, ως τις 15 Νοεμβρίου του 1600 πού αναγκάστηκε να φύγει από τα Τρίκαλα. Ο Διονύσιος θεωρείται έκπτωτος του Μητροπολιτικού θρόνου της Λάρισας. Τις συνέπειες από την επανάσταση του τις δέχτηκαν πολλοί κληρικοί. Τότε, το Νοέμβριο του 1600, μαρτύρησε κι ο "Αγιος Σεραφείμ.

Στην Ιταλία και στην Ισπανία πού βρίσκεται ο Διονύσιος εργάζεται και με άλλους Έλληνες για να εξεγείρει τους Δυτικούς ηγεμόνες εναντίον των Τούρκων. Ιδιαίτερη φανερώνεται η συνεργασία του με τον κρητικό Ιωάννη Μινώτο. Υπάρχουν βάσιμα στοιχεία ότι η Ηπειρωτική επανάσταση του Διονυσίου δεν ήταν απλό γέννημα ενός ονειροπόλου και αισθηματία ηγέτη, αλλά καρπός μιας βαθιάς μελέτης και προπαρασκευής. Ο Δεσπότης είχε συνεννοηθεί με το Δούκα του Νεβέρ Κάρολο το Β' πού θεωρούσε τον εαυτό του απόγονο του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αντρόνικου Παλαιολόγου (1281-1332) κι επιζητούσε την εξέγερση της Ελλάδας. Στην κίνηση του μετείχαν οι Μητροπολίτες της Ναυπάκτου και ΄Αρτας Γαβριήλ, των Γιαννίνων, του Δυρραχίου Χαρχίτωνας και του Τυρνάβου Διονύσιος Ράλλης για τον οποίον ο Σκυλόσοφος πήγε να συνεννοηθεί στην Ισπανία. ΄Αν σκεφτούμε ότι η προκληθείσα εξέγερση των Ελλήνων, από το Δούκα, έγινε μετά την Ηπειρωτική επανάσταση του Σκυλόσοφου, παραδεχόμαστε ότι ο Διονύσιος ή εγκαταλείφτηκε από τους Φράγκους ή το σχέδιο τους προδόθηκε στους Τούρκους και αναγκάστηκε να επισπεύσει την επανάσταση. Από την Ενετική έκθεση του 1616 φανερώνεται πώς ο Σκυλόσοφος είχε συνεννοηθεί με τους Ναπολιτάνους και τους Μελιταίους από τους οποίους περίμενε όπλα και την επίθεση οχτώ χιλιάδων Χιμαρριωτών εναντίον της Αυλώνας με ταυτόχρονη επίθεση των Μαυροβουνιωτών στα Σκόπια.

Με τέτοιες συνεννοήσεις ο Γέροντας των εβδομήντα χρόνων μαζεύει γύρω του νέα παιδιά πού τα εμψυχώνει η φλογερή του φυσιογνωμία. Πρωτοπαλλήκαρα του είναι οι Παραμυθιώτες Ζώτος Τσίριπος, Γιώργος Δελής και ένας Λάμπρος. Για όπλα τους έχουν τη μεγάλη θέληση και τη λεύτερη σκέψη. Σηκώνει ο Σκυλόσοφος το επαναστατικό λάβαρο με οχτακόσιους νέους στις 7 Σεπτεμβρίου του 1611, με την κατάληψη του Μοναστηρίου του Άγιου Δημητρίου στο Ζαραβούτσι.

Τη νύχτα της 10 προς 11 Σεπτεμβρίου 1611 μπαίνει στα Γιάννινα. Τα άοπλα σχεδόν παλληκάρια του ψάλλουν το «Κύριε Ελέησον» και επιτίθενται στο Διοικητήριο του Καλού-Τσεσμέ, το οποίο και πυρπολούν. Σαν από θαύμα σώθηκε με τη γυναίκα του ο επίσης Παραμυθιώτης Διοικητής των Γιαννίνων, Όσμάν Πασάς. Με κραυγές «Χαράτσι, Χαρατσόπουλο και αναζούλι, αναζουλόπουλο» πού δίνουν και ένα ακόμα έρεισμα της εξέγερσης εναντίον των νέων σκληρών φόρων του Σουλτάνου, οι επαναστάτες επιτίθενται εναντίον του Κάστρου των Γιαννίνων. Δυο Παραμυθιώτες, αρχηγοί αναμετριούνται. Οι Τούρκοι όμως ήταν πολυαριθμότεροι, και καλά οπλισμένοι. ΄Ετσι οι επαναστάτες διαλύονται και ο Σκυλόσοφος μένει μόνος του με λίγα παλληκάρια.

Ξημέρωνε Κυριακή. Ο Διονύσιος πού ήταν κοντά στο κάστρο κρύβεται στη σπηλιά του ναού του ΄Αη Γιάννη του Πρόδρομου, πού και σήμερα λέγεται «τρύπα του Σκυλόσοφου». Την απερίγραφτη καταστροφή των Γιαννιωτών πού ακολουθάει μας τη διασώζει το πιο κάτω δημοτικό τραγούδι :

Δεσπότη μου, τι σήκωσες τον κόσμο στο σεφέρι και ρήμαξαν τα Γιάννινα και ρήμαξεν ο τόπος; Μείναν τα σπίτια αδειανά, γέμισαν τα χαντάκια κι ο Τούρκος δεν απόσωσε να κόβει και να καίει. Εδώ αρπάζουν κόρακες κι εκεί οι Γιαουντήδες. Δεν έχ' ή μάνα πια παιδιά και τα παιδιά γονέους, Κι εσένα το τομάρι σου το στείλανε στη πόλη, να τρων οι κότες πίτυρα, να νταδουλαν οι Γύφτοι, για να ξυπνάει ή Τουρκιά να κάνει Ραμαζάνι.

Το κρησφύγετο του Σκυλόσοφου το ανακάλυψαν οι Εβραίοι , όπως μας λέει ο συντάκτης του «Ηπειρωτικού Χρονικού» και ο άτυχος Δεσπότης υστέρα από την άρνηση του να εξισλαμιστεί, γδέρνεται ζωντανός.

Γεμισμένο με άχυρα το δέρμα του περιφέρεται σ’ όλες τις πολιτείες, ως και σ' αύτη την Κωνσταντινούπολη, οπού το δείχνουν στο Σουλτάνο Μεχμέτ. Η περιφορά αύτη μας πείθει ότι στην ηπειρωτική έπανάσταση δόθηκε από τον τύραννο μεγάλη σημασία και ακόμα ότι υπήρξε ηρωική η μορφή του Εθνομάρτυρα Σκυλόσοφου πού «πρωτοστάτης έγινε της μεγάλης σειράς των ηρώων και μαρτύρων, οίτινες προήλθον εκ των τάξεων της Ελληνικής εκκλησίας κατά τους χρόνους της δουλείας και κατά τις ημέρες του περί ανεξαρτησίας αγώνος, προς εξυπηρέτησαν της πατρίδος» όπως γράφει ο Σπ. Λάμπρος .

Η αποτυχημένη επανάσταση και ο τραγικός θάνατος του Σκυλόσοφου υπήρξαν ένα γύμνασμα της Ελληνικής ψυχής και μια απόδειξη πώς το ιδανικό της λευτεριάς δε χαλκεύεται, αλλ’ αναπηδάει αυτοδύναμο μέσα από μορφές ζωντανές σαν ώριμος καρπός από τη ζύμωση των συνειδήσεων.

Τα γεγονότα αυτά στέρησαν τους Γιαννιώτες από τα προνόμια του ορισμού του Σινάν Πασά του 1430 πού ήταν η απαλλαγή τους από την αιχμαλωσία, από το παιδομάζωμα, ότι δε θα γκρεμίζονταν οι εκκλησιές, ότι δε θα χτίζονταν τζαμιά μέσα στο Κάστρο στο όποιο ποτέ δε θα κατοικούσαν οι Τούρκοι και ότι θα ήταν σεβαστή η εκκλησιαστική εξουσία του Μητροπολίτη και ή ιδιωτική περιουσία.

Ακολούθησε η βίαιη και ομαδική έξωση των Χριστιανών από το Κάστρο οι όποιοι διατάχθηκαν σε ορισμένη προθεσμία να εγκατασταθούν έξω από αυτό χωρίς καμιά βοήθεια. Τόση ήταν ή απόγνωση των Χριστιανών, πού πολλοί θεώρησαν τη χρονιά εκείνη του 1611 σαν την πραγματική άλωση των Γιαννίνων. Και συνεχίστηκε με αγριότητα ο εξισλαμι¬σμός των Ελλήνων και των Αλβανικών φυλών.

Από το 1788 πού ηγεμονεύει στην ΄Ηπειρο ο Αλή - πασάς γίνεται αιτία να προστεθούν στον κορμό του ελληνικού δέντρου, το Σούλι, το Ζάλογγο και η Πάργα, φλογερές ηλιαχτίδες στο πηκτό σκοτάδι της τότε εποχής και να παρουσιαστούν από την "Ήπειρο οι "μεγαλύτεροι καπετάνιοι και αρχηγοί των κατοπινών του 1821, αγώνων. Κι έρχεται ή θυσία να οδηγήσει στην αγιοσύνη, όπως το Νεομάρτυρα των Γιαννίνων Γεώργιο, πού το 1838 υπομένει το μαρτυρικό θάνατο, ακλόνητος στην προγονική του πίστη.

Κι όταν ή λεύτερη πατρίδα πίστεψε στην πραγμα¬τοποίηση της Μεγάλης Ιδέας, Ο Παργινός Στρατάρχης και πολιτικός Θεοδωράκης Γρίβας με το παιδί του Δημήτρη κυκλοφορούν στις 6 Ιανουαρίου του 1854 την επαναστατική προκήρυξη στην οποία υπακούει όλη η ΄Ηπειρος. Στίς 25 Ιανουαρίου 1854 στο Χωρίο Μπότση του Ροδοβυζιού οι Καπετάνιοι Σκαλτσογιάννης, Τσιγαρίδας, Κατσικογιάννης, Κοσσυβάκης και άλλοι, κηρύσσουν επίσημα την επανάσταση. Με την κατάληψη του Δημαριού καταστρέφονται τα στρατεύματα του Σουλεϊμάν και κυριεύεται η ΄Αρτα της οποίας οι Τούρκοι αναγκάζονται να κλειστούν στό Κάστρο.

Η επανάσταση ξαπλώνεται τώρα στη Θεσπρωτία. Στίς 24 Ιανουαρίου 1854 επαναστατεί ή Παραμυθιά. Οι ηρωικοί της κάτοικοι αναγκάζουν το Μουδίρη της να κλειστεί στο Κάστρο του ΄Αη Δονάτου. Ακολουθεί η Λάκκα Σούλι και ταυτόχρονα εξεγείρονται οι Σουλιωτες πού πολιορκούν το Μπίλιο Χούσο στην Κιάφα. Το πρώτο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου επαναστατεί το τμήμα Τσαμαντα και οι αρχηγοί του Δημ. Νταμάρης και Παπαγιαννης Σέλιγγας πολιορκούν τις Φιλιάτες.

Ό Γρίβας στρατοπεδεύει στο χωρίο Κουτσελιό» δέκα χιλιόμετρα έξω από τα Γιάννινα. Στη μάχη πού ακολουθεί τα στρατεύματα του νικιούνται. Ό Βασιλιάς ΄Οθωνας αποκηρύσσει την επανάσταση, η ΄Ηπειρος όλη δεινοπαθεί από την εκδίκηση του Τούρκου, κι εκείνη η μεγάλη ιδέα της λευτεριάς, έσβησε.
_________________
Ει Κύριος μεθ ημών, ουδείς καθ ημών 

Το βιογραφικό του σημείωμα, όπως αναφέρεται στο «Λεξικό Νεομαρτύρων» του Περαντώνη.

«Διονύσιος ο Σκυλόσοφος, Μητροπολίτης Λαρίσης. Ούτος ήτο Ιεράρχης έλλογιμώτατος και φιλόσοφος, χλευαστικώς υπό των Τούρκων «σκυλόσοφος» αποκαλούμενος. 

Εν Τρίκκη εδρεύων ούτος και παρακινηθείς υπό του Δουκός του Νεβέρ,αναγνωρισθέντος υπό πολλών Ιεραρχών, ως έχοντος κληρονομικά δικαιώματα επί του θρόνου των Παλαιολόγων, προυκάλεσε τω 1600 την κατά των Τούρκων έξέγερσιν του Χριστιανικού λαού, όν και καθώπλισεν, άνευ πολεμικής προπαρασκευής, δια της πίστεως εις την έλευθερίαν και του θρησκευτικού ενθουσιασμού. 

Μετά την άποτυχίαν της επαναστάσεως ταύτης, κατέφυγεν εις την Δύσιν, καταδιωχθείς υπό των Τούρκων. 

'Ορμηθείς άργότερον εκ της Μονής του αγίου Δημητρίου του Διχούνη, κειμένης μεταξύ Παραμυθίας, Καρασόβου και Ραδοβίτσης, είσέβαλεν εις Ιωάννινα τω 1611 και έπολιόρκησε το Διοικητήριο. Καταπνιγείσης και ταύτης της επαναστάσεως ο Διονύσιος έκρύβη εις τι σπήλαιον της εν τη λίμνη των Ιωαννίνων νησίδος. 

Προδοθείς υπό των Εβραίων και συλληφθείς υπό των Τούρκων, υπέστη φρικτά βασανιστήρια, παραμένων αδούλωτος την ψυχήν και πιστός εις την Χριστιανικήν πίστιν. 

Οι Τούρκοι εξέδειραν τον άγιον ζώντα και παραγεμίσαντες το δέρμα αυτού δι' άχυρων περιήγαγαν αυτό εις διαφόρους πόλεις. Κομίσαντες τούτο εις Κωνσταντινούπολιν, το επέδειξαν εις τον Σουλτάνον, όστις φρικιάσας επί τη οικτρή ταύτη θέα, ήγέρθη από του θρόνου.

 Οι σύγχρονοι του Διουνυσίου έπέκριναν αυτόν μέχρι τοιούτου σημείου, ώστε το Πατριαρχείο έκήρυξεν αυτόν έκπτωτον του θρόνου Λαρίσης. Εκ του λόγου τούτου αιτιολογείται πιθανώς ή έλλειψις πάσης μνείας του αγίου τούτου ανδρός, όστις ήδικήθη υπό της ιστορίας, εν τοις συναξαρισταίς.

 Παρά ταύτα ο μάρτυς ούτος δια την εν Χριστώ άθλησιν αυτού τιμάται ως άγιος εν Ηπείρω. Μνεία του αγίου τούτου ελλείπει εκ της τοπικής αγιολογίας Μητροπόλεως Ιωαννίνων και Λαρίσης, εν Ημερολογίω της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ωσαύτως ουδεμία μνεία του αγίου γίνεται εν Μ. Εύχολογίω και τω Άγιολογίω Σωφρ. Εύστρατιάδου»

Η μνήμη του εορτάζεται από την Εκκλησία μας στις 10 Οκτωβρίου