«…Τι δε είναι το ύψιστον ιδανικόν του Ευρωπαίου ανθρώπου; Εν και μόνον: ο αυτοτελής και αλάθητος άνθρωπος, δηλ. ο ανθρωποθεός. Όλας τας ιδέας και όλα τας δραστηριότητας του Ευρωπαίου ανθρώπου εμπνέει μία νοσταλγία και ποδηγετεί μία φιλοσοφία: να γίνει ανεξάρτητος και αυτοτελής ως Θεός. Εις την πραγματικότητα, εις την Ευρώπην κυριαρχεί η θεότης, ο αλάθητος άνθρωπος-ο ανθρωποθεός. Εις το πολυτελές Πάνθεον της Ευρώπης ο αλάθητος άνθρωπος αποτελεί την κορυφαία θεότητα. Οι υπόλοιποι θεοί είναι ή απορροαί ή αποχρώσεις αυτού. Ο αλάθητος άνθρωπος δεσπόζει και εις την ευρωπαικήν θρησκείαν, εις την φιλοσοφίαν, την επιστήμην, την πολιτικήν, την τέχνην και ολόκληρον την Ευρωπαικήν παιδείαν και τον πολιτισμόν. Εν πάσι και δια πάντων μόνον ο άνθρωπος και δη ο Ευρωπαίος, ο υπερηφάνως και υπεροπτικώς αυτάρκης και αλάνθαστος…
Και από την άλλη πλευράν είναι ο Ορθόδοξος πανάνθρωπος. Το κορυφαίον ιδανικόν αυτού και μέσα εις αυτό το κύριον μυστήριόν του είναι η πανανθρωπίνη αδελφότης όλων των ανθρώπων, εν Χριστώ και Θεανθρώπω. Όλαι αι ιδέαι του και δραστηριότητες καθοδηγούνται υπό της ευαγγελικής αγάπης. Διότι η αγάπη αυτή αποτελεί την μόνην δύναμιν, η οποία μεταποιεί τους ανθρώπους εις αδελφούς και ενώνει εις παναθρωπίνην αδελφότητα. Δεν υπάρχει ταπείνωσις ή εξευτελισμός, τον οποίο δεν θα αποδεχθεί αυτός, μόνον εφ’ όσον συμβάλλει τούτο εις την πανανθρώπινην αδελφότητα μεταξύ των ανθρώπων.
Δεν υπάρχει μόχθος, ούτε άθλος τον οποίο δεν θα επωμίζετο ο άνθρωπος του Χριστού, εφ’ όσον ο σκοπός του είναι η πανανθρώπινη αυτή αδελφότητα. Το να υπηρετεί εις πάντα άνθρωπο και εις πάντας τους ανθρώπους χάριν του Χριστού, είναι χαρά υπέρ πάσαν χαράν δια τον πρωτεργάτην αυτής.
Η αθάνατη επιδίωξίς του είναι να διευρύνει τον εαυτό του δια του Θεανθρώπου εις όλας τας θείας ιδιότητας και τελειότητας, και να συνεργασθεί με τον Θεάνθρωπον εξ όλης της καρδίας του και εξ όλης διανοίας του. Εδώ ο Θεάνθρωπος είναι το παν δια τον άνθρωπον εις όλους τους κόσμους.
Σε τελευταία ανάλυση η προβληματολογία του Ευρωπαίου ανθρώπου εξαντλείται εις τον ρωμαιοκαθολικισμόν. Επίσης και εις τον προτεσταντισμόν, ο οποίος είναι ο πλέον συνεπής συνεργάτης του ρωμαιοκαθολικισμού. Και οι δύο εξάγουν όλα εκ του αλαθήτου του ανθρώπου και ανάγουν όλα εις αυτόν. Ο αλάθητος άνθρωπος συνιστά δι’ αυτούς την υψίστην αξίαν και το κορυφαίον κριτήριον των πάντων εις όλους τους κόσμους. Η δε προβληματολογία του ορθοδόξου εξαντλείται εις την ορθοδοξίαν. Εδώ τα πάντα εξάγονται από τον Θεάνθρωπο και τα πάντα ανάγονται εις Αυτόν. Δεν υπάρχει κάτι που να μην συνδέεται με τον Θεάνθρωπον Ιησούν Χριστόν.
Δι’ όλους και δι’ όλα εις όλους τους κόσμους του πανανθρώπου μόνον μία υψίστη αξία και ένα κορυφαίο κριτήριο υφίσταται: Ο Θεάνθρωπος Κύριος….»
(π. Ιουστίνος Πόποβιτς, ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ. «Σπουδή στον Ντοστοφιέγσκυ»).
